Sprawca przestępstwa odpowiada nie tylko karnie, ale także cywilnie za jego skutki. Jeżeli w wyniku przestępstwa doszło do wyrządzenia szkody majątkowej, to Sąd w pewnych sytuacjach może orzec środek kompensacyjny – naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem.
Czym jest szkoda?
Mówiąc o naprawieniu szkody wyrządzonej przestępstwem, mamy na myśli tylko szkody majątkowe. Za tzw. straty moralne czy krzywdę Sąd może zasądzić zadośćuczynienie. Szkoda, o której mowa w przepisach prawa karnego, ma obecnie charakter stricte cywilny. Obecne przepisy nie wykluczają, aby szkoda karna obejmowała zarówno stratę rzeczywistą, jak i utracone korzyści. Te ostatnie w praktyce rzadko są jednak zasądzane przez sądy karne, głównie z powodu trudności dowodowych.
Naprawienie szkody – kara czy wyrównanie straty?
Jeszcze kilka lat temu naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem należało do tzw. środków karnych. Orzekane było najczęściej obok kary głównej, tj. pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, grzywny i miało charakter sankcji. Obecnie naprawienie szkody jest ujęte w rozdziale dotyczącym przepadku i środków kompensacyjnych. Oznacza to, że zasadniczym celem naprawienia szkody jest uzyskanie przez pokrzywdzonego zaspokojenia roszczeń cywilnych wynikających z przestępstwa. O tym, jaka kwota zostanie zasądzona tytułem naprawienia szkody, decydują elementy cywilne, a nie kwestie karne, takie jak stopień winy, społeczna szkodliwość czynu czy cele wychowawcze. Naprawienie szkody ma jedynie wyrównać stratę majątkową. Szkoda musi wynikać bezpośrednio z popełnionego przestępstwa. Nie chodzi więc o każdą stratę, lecz tylko o taką, która wyniknęła wprost z czynu karnego. Za pozostałe, cywilne skutki przestępstwa odszkodowanie może zasądzić sąd cywilny.
Kiedy Sąd zasądzi naprawienie szkody?
Aby sprawca został obciążony obowiązkiem zapłaty naprawienia szkody, przede wszystkim musi zostać skazany. Naprawienie szkody może być zasądzone przy każdym przestępstwie, które wywołało ujmę na majątku pokrzywdzonego. Sąd ma możliwość orzeczenia naprawienia szkody nawet wtedy, gdy pokrzywdzony o to nie wnosi. Gdy jednak pokrzywdzony złożył oficjalny wniosek o naprawienie szkody, wówczas Sąd ma obowiązek zasądzić roszczenie. Tego rodzaju wniosek pokrzywdzony powinien złożyć do czasu zakończenia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji. Co istotne jednak, Sąd karny ma możliwość orzec o naprawieniu szkody tylko w części. W pozostałym zakresie zazwyczaj odsyła do sądu cywilnego.
Odszkodowanie karne – z odsetkami czy bez
Choć obecnie praktycy są zgodni co do tego, że naprawienie szkody może być orzekane wraz z odsetkami, to w praktyce nadal nie występuje to szczególnie często. Tendencje te będą najprawdopodobniej ulegać zmianie.
Co gdy sprawca nie płaci zasądzonego naprawienia szkody?
Naprawienie szkody, orzeczone wyrokiem karnym, podlega wykonaniu w toku postępowania egzekucyjnego. Aby pokrzywdzony mógł przymusowo dochodzić naprawienia szkody przez komornika, powinien wystąpić do Sądu, który wydał wyrok, o zaopatrzenie go w klauzulę wykonalności.
Jeżeli sprawca skorzystał z warunkowego umorzenia postępowania albo został skazany na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, pokrzywdzony może także zwrócić się do sądu o podjęcie postępowania lub zarządzenie wykonania kary. Brak uregulowania orzeczonego naprawienia szkody stanowi bowiem naruszenie warunków okresu próby, na który nastąpiło warunkowe umorzenie bądź zawieszenie wykonania kary.
