Czym jest i jakie wywołuje skutki prawne testament negatywny

Kodeks cywilny określa, jakie formy testamentów są uznawane za ważne i jakie warunki muszą one spełniać. Istnieje jednak inna forma testamentu, która nie jest wyraźnie uregulowana w przepisach. Testament negatywny, bo o nim mowa, to testament, w którym spadkodawca wyłącza określone osoby z dziedziczenia.

POLECAMY: Dziedziczenie po rodzicach

Rodzaje testamentów i zdolność testowania

Prawo cywilne dzieli testamenty na zwykłe i szczególne. Do testamentów zwykłych należą: własnoręczny (holograficzny), notarialny oraz urzędowy (allograficzny). Testamenty szczególne to ustny, podróżny i wojskowy. Każdy z tych testamentów jest ważny, o ile został sporządzony zgodnie z przepisami. Na przykład testament holograficzny musi być napisany ręcznie przez testatora, zawierać jego podpis oraz datę.

Testator, czyli osoba sporządzająca testament, może wybrać dowolną formę testamentu. Może również odwoływać wcześniejsze testamenty i sporządzać nowe, niezależnie od ich formy. Przykładowo, testator może odwołać testament notarialny i sporządzić testament ustny lub własnoręczny.

Zdolność do sporządzania testamentów, tzw. zdolność testowania, wynika ze zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że testament może sporządzić tylko osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona i jest w pełni świadoma swoich działań. Dzięki tej swobodzie możliwe jest również sporządzenie testamentu negatywnego, mimo że nie jest on regulowany przez przepisy.

!!!Postanowienie SN z 18 lutego 1999 roku (sygn. akt I CKN 1002/97)!!!
Wola testowania (animus testandi) polega na tym, że testator ma świadomość, iż podjęte przez niego zachowanie się stanowi sporządzenie testamentu, oraz ma wolę sporządzenia testamentu o danej treści przez podjęcie tego właściwego zachowania.

Testament negatywny

Testament negatywny cechuje się tym, że wyklucza jednego lub więcej spadkobierców ustawowych z dziedziczenia, bez wskazywania innej osoby jako spadkobiercy. Może być sporządzony w dowolnej formie, zarówno jako testament zwykły, jak i szczególny. W efekcie, taki testament ogranicza grono spadkobierców ustawowych wyznaczonych przez Kodeks cywilny (kc).

Treść testamentu negatywnego może być bardzo zwięzła, np.: „Wyłączam mojego syna Jana Nowaka, ur. 20 lipca 1992 roku, od dziedziczenia”. Testator ma prawo wyłączyć każdego spadkobiercę ustawowego, nawet takiego, który odziedziczyłby spadek w dalszej kolejności.

Dla przypomnienia, w pierwszej kolejności do dziedziczenia z ustawy powoływane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom w równych częściach. Ta zasada dotyczy również dalszych zstępnych. W przypadku braku zstępnych, spadek dziedziczą małżonek i rodzice spadkodawcy. Jeśli nie ma zstępnych ani małżonka, cały spadek przypada rodzicom w równych częściach.

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w równych częściach. Jeśli rodzeństwo również nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym.

W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy w równych częściach. Jeśli dziadek nie dożył otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom. W przypadku braku dzieci i wnuków danego dziadka, jego udział przypada pozostałym dziadkom w równych częściach.

Testament negatywny a wydziedziczenie

Testament negatywny często jest mylony z wydziedziczeniem, jednak są to dwa różne pojęcia prawne o odmiennych skutkach. Główna różnica dotyczy prawa do zachowku. Przy testamencie negatywnym osoba wykluczona z dziedziczenia może domagać się zachowku od faktycznych spadkobierców. Natomiast w przypadku wydziedziczenia, osoba traci prawo do zachowku.

Zarówno przy testamencie negatywnym, jak i przy wydziedziczeniu, zstępni wydziedziczonej osoby nie są objęci wydziedziczeniem. W praktyce oznacza to, że osoba wykluczona z dziedziczenia zwalnia miejsce dla swoich zstępnych, którzy są traktowani tak, jakby wykluczony zmarł przed otwarciem spadku.

Uchwała SN z 10 kwietnia 1975 roku (sygn. akt III CZP14/75)

Przepisy Kodeksu cywilnego nie wykluczają możliwości wyłączenia spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia (testament negatywny), przy czym wyłączenie od dziedziczenia nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku.

Odrębność unormowania z art. 1008 kc – dopuszczająca wydziedziczenie spadkobierców (zstępnych, małżonka i rodziców), tj. pozbawienie ich także zachowku – pozwala przyjąć, że sytuacja spadkobiercy ustawowego wyłączonego od dziedziczenia w drodze testamentu negatywnego jest taka, jakby nie dożył on chwili otwarcia spadku (art. 927 § 1 kc). Gdy zatem spadkobiercą tym będzie dziecko spadkodawcy, wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadnie jego zstępnym (art. 931 § 2 kc).

Wydziedziczenie

Wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie z przyczyn wymienionych w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, spadkodawca może w testamencie pozbawić swoich zstępnych, małżonka lub rodziców prawa do zachowku (wydziedziczenie), jeśli osoba uprawniona do zachowku:

1. Uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, wbrew woli spadkodawcy;
2. Dopuściła się wobec spadkodawcy lub jego bliskich umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub dopuściła się rażącej obrazy czci;
3. Uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.

Testament negatywny

W przypadku testamentu negatywnego testator nie musi uzasadniać swojej decyzji, ponieważ mieści się ona w ramach swobody testowania. Możliwe jest połączenie testamentu negatywnego z testamentem pozytywnym, co oznacza wyłączenie wszystkich krewnych ustawowych od dziedziczenia i wskazanie innych osób jako spadkobierców. W praktyce jednak częściej spotyka się testamenty, które wyznaczają spadkobierców uprawnionych do otrzymania całej masy spadkowej, co eliminuje potrzebę wyłączania krewnych od dziedziczenia ustawowego.

Testament negatywny – podsumowanie

Testament negatywny jest formą wykluczenia spadkobiercy ustawowego z dziedziczenia, jednocześnie umożliwiając mu żądanie zachowku od faktycznych spadkobierców w przyszłości. Może być sporządzony w dowolnej formie testamentowej zgodnie z prawem cywilnym, a testator nie musi podawać uzasadnienia swojej decyzji. Testament negatywny nie wyklucza automatycznie z dziedziczenia zstępnych osoby wykluczonej z dziedziczenia.