Świadczenie pielęgnacyjne to istotna forma wsparcia dla osób opiekujących się niepełnosprawnymi członkami rodziny. Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 28 czerwca 2024 r. (sygn. akt I OSK 1594/23) zajął stanowisko w sprawie kobiety, która opiekując się swoją niepełnosprawną matką, została pozbawiona prawa do tego świadczenia. Orzeczenie NSA podkreśla, że fakt istnienia innych dzieci, które również mają obowiązek alimentacyjny, nie powinien stanowić podstawy do odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego osobie faktycznie sprawującej opiekę.
Historia sprawy
Kobieta, jako jedyna z rodzeństwa, opiekowała się swoją schorowaną matką, która jest osobą niepełnosprawną i niezdolną do samodzielnej egzystencji. Od czerwca 2020 r. zrezygnowała z poszukiwania pracy, by móc w pełni poświęcić się opiece nad matką, i wystąpiła do wójta gminy o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Wójt odmówił, a decyzję tę utrzymało Samorządowe Kolegium Odwoławcze (SKO).
Stanowisko SKO
SKO argumentowało, że matka kobiety została uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji, ale zobowiązane do alimentacji są także jej pozostałe dzieci. SKO stwierdziło, że skoro te dzieci nie mogą sprawować opieki ze względu na odległe miejsce zamieszkania i własną sytuację finansową, to przyznanie skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego byłoby niezgodne z przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego. W ocenie SKO przerzucałoby to obowiązek alimentacyjny na barki wszystkich podatników.
Interwencja Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) złożył skargę kasacyjną, zarzucając decyzji naruszenie prawa materialnego. RPO argumentował, że błędna była wykładnia art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych (u.ś.r.). Podkreślił, że posiadanie przez skarżącą rodzeństwa nie spełniającego warunków określonych w art. 17 ust. 1a u.ś.r. nie powinno stanowić kryterium negatywnego do przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
W grudniu 2022 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) oddalił skargę kobiety, uznając brak podstaw do przyjęcia, że inne osoby zobowiązane do alimentacji nie mogą wywiązać się z obowiązku opieki. WSA zgodził się z SKO, że skoro skarżąca nie jest jedyną osobą zobowiązaną do alimentacji, to nie wykazano istnienia związku przyczynowego między rezygnacją z pracy a opieką nad matką.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
NSA uchylił wyrok WSA oraz decyzje SKO i wójta gminy. NSA podkreślił, że art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie określa, która z osób winna sprawować opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Rozstrzygnięcie tej kwestii należy pozostawić rodzinie. Jeśli jedno z dzieci zwraca się o świadczenie pielęgnacyjne, nie ma podstaw do odmowy przyznania tego świadczenia z powodu istnienia innych dzieci osoby wymagającej opieki.
Uzasadnienie wyroku NSA
NSA zgodził się z RPO, że kwestie sytuacji materialnej osoby wymagającej opieki oraz osoby ubiegającej się o świadczenie nie podlegają badaniu w tym postępowaniu. NSA wskazał, że świadczenia rodzinne stanowią element systemu zabezpieczenia społecznego, który różni się od systemu pomocy społecznej. W związku z tym, przesłanki dotyczące uprawnień do świadczeń z pomocy społecznej nie powinny wpływać na wykładnię przepisów u.ś.r.
Konkluzja
Wyrok NSA z 28 czerwca 2024 r. stanowi ważny precedens w kwestii przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych. Sąd jasno wskazał, że fakt istnienia innych osób zobowiązanych do alimentacji nie może stanowić podstawy do odmowy przyznania świadczenia osobie faktycznie sprawującej opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Decyzje dotyczące opieki powinny być podejmowane wewnątrz rodziny, a nie narzucane przez organy administracyjne.
Zalecenia na przyszłość
Organ pierwszej instancji, ponownie rozpatrując sprawę, powinien uwzględnić ocenę prawną NSA oraz fakt, że skarżąca spełnia wszystkie przesłanki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Wyrok ten stanowi istotny krok w kierunku ochrony praw osób opiekujących się niepełnosprawnymi członkami rodziny, zapewniając im niezbędne wsparcie finansowe.
