W Polsce przedsiębiorcy coraz dłużej czekają na wyrok, co jest efektem zmieniających się regulacji dotyczących postępowań gospodarczych. Reforma kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) z 2019 roku miała na celu poprawę sytuacji poprzez przywrócenie specjalnego trybu rozpoznawania spraw gospodarczych. Niestety, wprowadzone zmiany nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.
Reforma k.p.c. z 2019 roku
Reforma z 2019 roku przywróciła postępowania gospodarcze, wprowadzając większe rygory procesowe, takie jak prekluzja procesowa. Polega ona na obowiązku przedstawienia wszystkich dowodów i twierdzeń już w pozwie i odpowiedzi na pozew, ponieważ późniejsze ich zgłaszanie jest wykluczone. Pierwszy termin rozprawy powinien być wyznaczony nie później niż po sześciu miesiącach.
Skutki reformy
Statystyki pokazują, że cel rządu PiS, jakim było przyspieszenie postępowań gospodarczych, nie został osiągnięty. Średni czas trwania tych postępowań wciąż rośnie, mimo że w ostatnim roku odnotowano niewielki spadek. Najdłużej trwają spory związane z umowami na roboty budowlane, a rekordowy przypadek budowy farmy wiatrowej trwał prawie dekadę.
Opinie ekspertów
Pomimo intencji ustawodawcy, średni czas trwania postępowań gospodarczych nie uległ skróceniu. Jak pokazują statystyki, średni czas trwania takich postępowań ciągle rośnie. Najdłużej trwają spory związane z umowami na roboty budowlane. Rekordowy, dotyczący budowy farmy wiatrowej, trwał prawie dekadę.
Adrian Zwoliński, dyrektor departamentu rynku finansowego i prawa korporacyjnego Konfederacji Lewiatan, podkreśla, że niesprawne sądy przynoszą realne straty gospodarce:
– Przedsiębiorca ponosi różne koszty dochodzenia swoich pieniędzy i na starcie musi też odprowadzić VAT od kwoty, której nie otrzymał. Koszt słabszej sprawności systemu ponoszą i przedsiębiorcy, i państwo. Przyczyny to np. małe wsparcie organizacyjne sędziów, niewystarczająca cyfryzacja, bariery proceduralne, słabości systemu dotyczące biegłych, słabe upowszechnienie arbitrażu czy mediacji – zwraca uwagę ekspert.
Propozycje zmian
Naczelna Rada Adwokacka przygotowała projekt nowelizacji k.p.c., który trafił już w formie petycji do Sejmu, proponując wykreślenie przepisów o postępowaniu gospodarczym. Dr Monika Strus-Wołos, współautorka projektu, argumentuje, że postępowanie gospodarcze nie tylko nie przyspiesza postępowań, ale ze względu na prekluzję często prowadzi do niesprawiedliwych wyroków.
Długoterminowe statystyki
Analiza długoterminowych statystyk pokazuje, że niezależnie od istnienia przepisów o postępowaniu gospodarczym, średni czas rozpoznawania spraw gospodarczych ciągle rósł i obecnie jest dwa razy dłuższy niż w 2008 roku. Dlatego wielu ekspertów uważa, że bez gruntownych zmian zarówno w procedurze, jak i w funkcjonowaniu sądów, likwidacja postępowania gospodarczego niewiele zmieni.
Wnioski na przyszłość
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego pracuje nad doraźną zmianą k.p.c., a eliminacja odrębnego postępowania gospodarczego jest jedną z możliwych modyfikacji. Prof. Maciej Gutowski z UAM w Poznaniu podkreśla, że same zmiany przepisów nie wystarczą, jeśli nie zmieni się podejście do prawa. Konieczne jest skonstruowanie spójnego, opartego na konsekwentnych założeniach kodeksu postępowania cywilnego.
– Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego będzie pracować nad niezbędną doraźną zmianą k.p.c., a eliminacja odrębnego postępowania gospodarczego jest jedną z prawdopodobnych zmian. Jednak samo usunięcie tego czy innego przepisu nie zmieni znacząco rzeczywistości sądowej – mówi prof. Maciej Gutowski z UAM w Poznaniu, członek Komisji Kodyfikacyjnej PC.
Jednakże, jak zauważa prof. Gutowski, eliminacja postępowania gospodarczego nie rozwiąże wszystkich problemów. Konieczne są bardziej kompleksowe zmiany w procedurze i funkcjonowaniu sądów. Formalistyczne podejście do prawa, zbyt małe wsparcie organizacyjne dla sędziów oraz bariery proceduralne to tylko niektóre z przeszkód, które należy przezwyciężyć.
– Od lat mamy bardzo formalistyczne podejście do prawa i często gubimy istotę tego, o co w sprawie chodzi. Staliśmy się zakładnikami procedury, dlatego jeśli nie przestawimy się na inne myślenie, na inne podejście do rozstrzygania sprawy, to samą zmianą kilku przepisów trudno będzie cokolwiek zmienić. Jednym z przejawów zmiany podejścia mogłoby być skonstruowanie spójnego, opartego na konsekwentnych założeniach kodeksu postępowania cywilnego – konkluduje prof. Gutowski.
Podsumowanie
Problemy polskiego sądownictwa gospodarczego mają złożone przyczyny i wymagają wieloaspektowych rozwiązań. Reforma z 2019 roku nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, a średni czas trwania postępowań wciąż rośnie. Konieczne są zmiany proceduralne oraz poprawa funkcjonowania sądów, by realnie skrócić czas rozpoznawania spraw gospodarczych i zminimalizować straty gospodarcze.
W obliczu tych wyzwań, propozycje Naczelnej Rady Adwokackiej oraz prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego stanowią krok w kierunku bardziej efektywnego systemu sądownictwa gospodarczego.
