Zachowek po zmianach w 2024 roku: Kto ma prawo do pieniędzy po zmarłym?

Instytucja zachowku od dawna stanowiła ważny element polskiego prawa spadkowego, chroniąc interesy najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Nowe przepisy wprowadzają jednak istotne zmiany, które mogą wpłynąć na możliwość otrzymania zachowku przez krewnych pominiętych w testamencie.

Kogo dotyczy prawo do zachowku?

Zgodnie z przepisami polskiego Kodeksu cywilnego (art. 991-1011), prawo do zachowku przysługuje przede wszystkim zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom. Każda z tych osób ma prawo do części udziału spadkowego, który przysługiwałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego.

Na specjalną naszą prośbę prawnik z Kancelarii LEGA ARTIS wyjaśnia:

„Zachowek jest narzędziem prawnym, które balansuje między swobodą testowania a obowiązkiem spadkodawcy do zapewnienia minimum zabezpieczenia dla swoich najbliższych.”

Ile wynosi zachowek?

Wysokość zachowku w 2024 roku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi dwie trzecie wartości tego udziału.

Przykład: Jeżeli spadkodawca pozostawił majątek o wartości 300 000 zł i miał dwóch synów, w przypadku dziedziczenia ustawowego każdy z synów otrzymałby 150 000 zł. W przypadku pominięcia jednego z synów w testamencie, miałby on prawo do zachowku w wysokości 75 000 zł (połowa z 150 000 zł).

Jak oblicza się wartość zachowku?

Przy obliczaniu wartości zachowku brane są pod uwagę:

• Wartość aktywów spadku po odjęciu długów i innych zobowiązań spadkowych.
• Dolicza się także darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, z pewnymi wyjątkami.

Kodeks cywilny przewiduje, że do zachowku nie dolicza się:

• Drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych.
• Darowizn dokonanych ponad 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku.

Po najnowszych zmianach w prawie, do spadku dolicza się także fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, jeżeli fundacja ta nie została ustanowiona w testamencie, oraz mienie związane z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Te zmiany sprawiają, że instytucja zachowku staje się bardziej złożona i wymaga od spadkobierców większej uwagi przy planowaniu dziedziczenia.

Komu przysługuje zachowek w 2024 roku?

Zachowek wciąż przysługuje przede wszystkim zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Jednak prawo przewiduje sytuacje, w których osoba uprawniona może zostać pozbawiona prawa do zachowku.

Kiedy można zostać pozbawionym prawa do zachowku?

Pozbawienie prawa do zachowku może nastąpić w wyniku wydziedziczenia, które musi być wyraźnie wskazane w testamencie i oparte na określonych przesłankach. Są to między innymi:

• Popełnienie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub jego najbliższym.
• Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.
• Działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy.

Czy można obalić wydziedziczenie?

Tak, nawet wydziedziczenie w testamencie, jeśli jest niedostatecznie uzasadnione lub nieoparte na twardych faktach, można w sądzie obalić i w efekcie uzyskać prawo do zachowku. Proces ten jest jednak skomplikowany i wymaga solidnej argumentacji oraz dowodów.

Jak dochodzić praw do zachowku?

Osoby uprawnione do zachowku mogą dochodzić swoich praw na drodze sądowej, wnosząc powództwo o zapłatę przeciwko spadkobiercom testamentowym. Warto jednak zacząć od podjęcia próby ugodowego rozwiązania sporu.

Kroki w dochodzeniu zachowku:

1. Wezwanie do zapłaty: Pierwszym krokiem powinno być wysłanie pisemnego wezwania do zapłaty do spadkobierców testamentowych, w którym uprawniony do zachowku domaga się wypłaty należnej mu kwoty. Takie wezwanie powinno zawierać uzasadnienie roszczenia oraz wyliczenia wysokości zachowku.
2. Negocjacje: Często możliwe jest osiągnięcie porozumienia bez konieczności wszczynania postępowania sądowego. W razie osiągnięcia porozumienia spadkobiercy mogą wypłacić zachowek dobrowolnie.
3. Postępowanie sądowe: Jeśli wezwanie do zapłaty nie przyniesie rezultatu, uprawniony do zachowku może wnieść pozew do sądu. Pozew powinien zawierać:
   • Wskazanie stron postępowania.
   • Określenie żądanej kwoty zachowku.
   • Uzasadnienie roszczenia i przedstawienie dowodów, takich jak wyceny majątku, kopie testamentu, dowody na darowizny.

Sąd oceni zasadność roszczenia i ustali wysokość zachowku na podstawie dowodów, co może obejmować przesłuchanie świadków oraz zlecenie biegłym sądowym dokonania wyceny majątku.

Przedawnienie roszczeń o zachowek

Warto pamiętać, że roszczenia o zachowek przedawniają się po upływie pięciu lat od otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Po tym czasie skuteczne dochodzenie zachowku przed sądem nie będzie możliwe.

Podsumowanie

Zmiany w prawie spadkowym w 2024 roku wpłynęły na instytucję zachowku, umożliwiając łatwiejsze wydziedziczenie krewnych lub pozbawienie ich prawa do zachowku. Mimo to nadal istnieją możliwości dochodzenia praw przez osoby uprawnione. Znajomość aktualnych przepisów, podjęcie prób negocjacji oraz skorzystanie z pomocy prawnej mogą znacząco zwiększyć szanse na uzyskanie należnej części majątku spadkowego.

Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.

Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!