Rząd polski zapowiedział zmiany w kryteriach przyznawania Kart Polaka, które mogą znacząco wpłynąć na politykę migracyjną Polski. Jedną z najważniejszych nowości będzie przywrócenie obowiązku znajomości języka polskiego, co, według zapowiedzi, ma poprawić jakość wniosków i ograniczyć przypadki nadużyć. Decyzja ta jest odpowiedzią na rosnącą liczbę przypadków posługiwania się fałszywymi dokumentami potwierdzającymi polskie pochodzenie przez osoby starające się o Kartę Polaka.
Karta Polaka: Co to jest?
Karta Polaka to dokument potwierdzający przynależność do narodu polskiego dla osób, które nie posiadają polskiego obywatelstwa, ale wykazują polskie pochodzenie. Od momentu jej wprowadzenia w 2007 roku, stała się istotnym narzędziem wspierającym kontakty Polski z Polonią i osobami o polskich korzeniach, szczególnie z krajów wschodnich, takich jak Białoruś i Ukraina.
Obecnie Karta Polaka daje liczne przywileje, m.in. możliwość bezpłatnego uzyskania wizy w celu osiedlenia się w Polsce, prawo do podejmowania pracy bez konieczności uzyskania zezwolenia oraz dostęp do systemu oświaty i opieki zdrowotnej na równi z obywatelami polskimi.
Przyczyny zmian w ustawie
Jak informuje „Rzeczpospolita”, rząd zdecydował się na zmianę kryteriów przyznawania Karty Polaka ze względu na rosnące nadużycia w procesie repatriacyjnym. Wnioskodawcy coraz częściej korzystają ze sfałszowanych dokumentów potwierdzających polskie pochodzenie, co budziło zaniepokojenie urzędników i ekspertów. Dr Robert Wyszyński, cytowany przez różne portale, zwracał uwagę na fakt, że część posiadaczy Karty Polaka nie ma faktycznych związków z polskością poza pochodzeniem ich przodków, co prowadzi do zacierania tożsamości narodowej.
Zgodnie z obecną ustawą, osoba starająca się o Kartę Polaka musi udokumentować, że co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków, lub dwoje pradziadków, było narodowości polskiej lub posiadało obywatelstwo polskie. Krytycy podkreślają, że dotychczasowa ustawa pozwalała na uzyskanie Karty także osobom, które przez trzy lata działały w organizacjach polonijnych, co w niektórych przypadkach prowadziło do nadużyć.
Skala problemu – dane statystyczne
Z raportu Centrum Badań nad Migracjami opublikowanego w czerwcu 2022 roku wynika, że na 162 tysiące wydanych Kart Polaka, około 7 tysięcy, czyli 4%, zostało przyznanych osobom, które nie wykazały polskiego pochodzenia, lecz przedstawiły zaświadczenie potwierdzające ich związki z polonijnymi organizacjami. Obecnie ponad 206 tysięcy osób posiada Kartę Polaka, a największa liczba dokumentów została wydana obywatelom Białorusi i Ukrainy.
Najnowsze zmiany w przepisach
Nowe zasady przewidują powrót wymogu znajomości języka polskiego, który był pierwotnie jednym z kluczowych elementów procedury ubiegania się o Kartę Polaka. Władze liczą, że zmiana ta pomoże wyeliminować osoby nieposiadające faktycznych związków z Polską. Znajomość języka polskiego ma być sprawdzana podczas rozmowy z konsulem, a osoby niespełniające tego wymogu nie będą mogły uzyskać Karty.
Problemy organizacyjne i kadrowe
Kwestia nadużyć to jednak nie jedyny problem związany z Kartą Polaka. W raporcie Najwyższej Izby Kontroli z 2018 roku, który dotyczył wydawania Kart w latach 2015–2017, wskazano na poważne trudności organizacyjne związane z obsługą rosnącej liczby wniosków. Z raportu wynikało, że urzędy miały „poważne trudności organizacyjne” wynikające z niedoboru kadry, braku odpowiednich szkoleń oraz niewystarczającego sprzętu do wykrywania fałszywych dokumentów.
Wielu urzędników zajmujących się wydawaniem Kart Polaka było kierowanych do placówek w trybie doraźnym, co negatywnie wpływało na jakość obsługi. Brak szkoleń dla pracowników konsulatów dotyczących rozpoznawania fałszerstw dokumentów oraz niewystarczające środki finansowe na nowe etaty również były istotnymi problemami, które zwróciła uwagę NIK.
Wyzwania i perspektywy na przyszłość
Nowe przepisy, które mają wejść w życie, są krokiem w stronę zwiększenia jakości procesu przyznawania Karty Polaka, ale wymagają również rozwiązań na poziomie organizacyjnym. Bez zwiększenia kadry urzędniczej i poprawy warunków pracy w placówkach konsularnych, wprowadzenie nowych wymogów może wydłużyć czas oczekiwania na wydanie dokumentu i zmniejszyć dostępność urzędów konsularnych dla petentów.
Warto zwrócić uwagę, że obecne zmiany są częścią szerszej polityki migracyjnej zapowiedzianej przez premiera Donalda Tuska, która ma na celu wzmocnienie kontroli nad procesem repatriacji i ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego.
Podsumowanie
Planowane zmiany w przyznawaniu Karty Polaka, w tym powrót wymogu znajomości języka polskiego, mają na celu ograniczenie nadużyć i poprawę jakości procesu przyznawania tego dokumentu. Rząd liczy, że nowe zasady będą skuteczniejsze w identyfikowaniu osób, które faktycznie są związane z polską kulturą i tradycją. Niemniej jednak, aby te zmiany przyniosły zamierzony efekt, konieczne będą również reformy organizacyjne i zwiększenie zasobów kadrowych w placówkach konsularnych.
