System orzekania o niepełnosprawności w Polsce jest regulowany przez ponad 20 różnych aktów prawnych, co – zdaniem Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej (MRPiPS) – powoduje, że jest on mało przejrzysty, złożony i nieefektywny. Projekt nowej ustawy, przedstawiony przez MRPiPS, ma na celu uporządkowanie oraz ujednolicenie zasad orzekania o niepełnosprawności, co pozytywnie wpłynie na sytuację osób ubiegających się o orzeczenia. Planowane zmiany obejmują zarówno kwestie proceduralne, jak i zmiany w zatrudnieniu oraz wynagrodzeniach lekarzy orzeczników, a także pozwalają na udział w procesie orzekania innych specjalistów medycznych, takich jak pielęgniarki czy fizjoterapeuci.
Wady obecnego systemu orzekania o niepełnosprawności
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w uzasadnieniu do projektu wskazuje na liczne mankamenty aktualnego systemu. System jest nieczytelny i nieodpowiednio dostosowany do współczesnych potrzeb społecznych, co powoduje problemy z jego efektywnością. Wpływa to nie tylko na długotrwały czas oczekiwania na orzeczenie, ale również na możliwość rzetelnego wydania orzeczeń zapewniających podstawę do uzyskiwania świadczeń. Jak wyjaśnia MRPiPS:
„Oceny te formułowane są na tle wysuwanych wątpliwości w zakresie prawidłowości i jednolitości orzekania, dokumentowania ustaleń orzeczniczych oraz działania lekarzy orzeczników. Wpływ na te oceny ma także długotrwały okres oczekiwania na orzeczenie stanowiące podstawę do otrzymywania świadczeń zapewniających środki finansowe na egzystencję w związku ze zrealizowaniem się ryzyka socjalnego, jakim jest utrata częściowej lub całkowitej zdolności do pracy czy konieczność rehabilitacji zawodowej celem przywrócenia zdolności do pracy.”
Kolejnym dużym problemem jest kwestia kadrowa w obszarze orzecznictwa lekarskiego. Średni wiek lekarzy orzeczników wynosi powyżej 60 lat, a na stanowiskach brakuje nowych kandydatów. Obecnie aż 355 etatów w tej specjalizacji pozostaje nieobsadzonych, a 536 pracujących lekarzy musi rocznie wydać około 1,2 miliona orzeczeń, co wpływa na przedłużający się czas oczekiwania na decyzję o przyznaniu świadczeń. W uzasadnieniu projektu MRPiPS czytamy:
„Występujące problemy kadrowe w zakresie orzecznictwa lekarskiego, formy zatrudnienia lekarzy orzeczników, zasady ich wynagradzania nie odpowiadają współczesnym realiom lekarskiego rynku pracy, co przekłada się na sprawność działania w zakresie orzecznictwa lekarskiego.”
Zmiany w systemie orzekania
Doraźne działania, podejmowane przez ZUS w celu poprawy funkcjonowania orzecznictwa, nie przynoszą zadowalających rezultatów, dlatego ministerstwo planuje ustawowe uregulowanie najważniejszych kwestii. Jedną z głównych nowości jest wprowadzenie jednolitych regulacji dotyczących wydawania orzeczeń, co pozwoli na uproszczenie oraz przyspieszenie procesu.
Zmiany w zatrudnieniu i wynagrodzeniach lekarzy orzeczników
Nowe przepisy umożliwią lekarzom orzecznikom wybór formy współpracy z ZUS: na podstawie umowy o pracę lub umowy o świadczenie usług. Ponadto ich wynagrodzenie będzie ustalane w oparciu o mnożnik przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej w roku poprzedzającym.
Ministerstwo zakłada także umożliwienie wydawania orzeczeń lekarzom w trakcie specjalizacji oraz osobom wykonującym inne zawody medyczne. Jak wyjaśniono:
„Proponuje się, by w sprawach o rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej w zakresie profilu narządu ruchu mogły być wydawane przez fizjoterapeutów, a w sprawach, w których ustala się niezdolność do samodzielnej egzystencji, przez pielęgniarki i pielęgniarzy.”
Nowy system centralny – konsolidacja w centrach orzeczniczych
Orzeczenia będą wydawane w nowych centrach orzeczniczych, co pozwoli na usprawnienie organizacji oraz skrócenie czasu oczekiwania na decyzję. Dodatkowo orzeczenia będą mogły być wydawane jednoosobowo w obu instancjach, co również skróci czas wydawania decyzji. Jak podano w uzasadnieniu:
„Proponuje się, aby zarówno w pierwszej instancji, jak i w drugiej instancji, wskutek złożenia zarzutu wadliwości lub sprzeciwu, orzeczenia były wydawane jednoosobowo.”
Wejście w życie nowej ustawy
Zgodnie z założeniami Ministerstwa, nowe przepisy mają wejść w życie 1 stycznia 2025 roku, z kilkoma wyjątkami. Celem tych zmian jest poprawa przejrzystości i jednolitości systemu, zapewnienie szybszego procesu orzekania oraz zwiększenie dostępności orzeczeń dla osób ubiegających się o nie.
