Niedawno ukazało się rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, które odnosi się do warunków przeprowadzania wysłuchania dzieci. Ten akt prawny dotyczy kwestii przygotowania wysłuchania, zasad jego prowadzenia i wskazuje wymogi, które powinny spełniać pomieszczenia, w którym można prowadzić takie czynności. W tekście zwracamy uwagę na kluczowe regulacje prawne.
POLECAMY: Kiedy i w jakich sytuacjach sąd może ograniczyć władzę rodzicielską?
Edward i Maria są rodzicami 11-letniej Luizy. Rodzice rozstali się kilka lat temu, ciągle pojawiają się między nimi konflikty dotyczące tego, co jest najlepsze dla dziecka. Obecnie spierają się, czy ich córka Luiza powinna brać udział w kilkumiesięcznym wyjeździe do Japonii. Spór eskalował do tego stopnia, że Edward wystąpił z wnioskiem do sądu o rozstrzygnięcie sporu. Domaga się podjęcia decyzji przez sąd w istotnej sprawie dziecka i wnosi o wysłuchanie małoletniej Luizy. Podstawą wniosku jest art. 97 par. 2 k.r.o. W świetle tego przepisu o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w sytuacji braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Niejednokrotnie w sprawach tego rodzaju celowe jest wysłuchanie dziecka. Wysłuchanie nie jest przesłuchaniem. Na czym polega wysłuchanie? Istotą wysłuchania jest rozmowa z dzieckiem, którą przeprowadza sędzia. Na podstawie art. 576 par. 2 k.p.c. sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
W ostatnim czasie zostało wydane rozporządzenie precyzujące zasady prowadzenia wysłuchań. Zwróćmy uwagę na kilka wytycznych wynikających z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 21 października 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania dziecka oraz warunków, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich wysłuchań.
Przed wysłuchaniem
Z przepisów rozporządzenia wynika, że w celu przygotowania wysłuchania dziecka sąd na podstawie akt sprawy, podczas wysłuchania albo przesłuchania rodzica, opiekuna bądź osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, wywiadu kuratora lub opinii biegłego ustala:
1) czy rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka umożliwiają przeprowadzenie wysłuchania,
2) sposób porozumiewania się dziecka z otoczeniem oraz sposób funkcjonowania dziecka w zakresie istotnym dla nawiązania z nim kontaktu i prowadzenia wysłuchania, w tym porę optymalnej aktywności poznawczej,
3) czy zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające obecność przy wysłuchaniu biegłego psychologa.
Przy uwzględnieniu pory i czasu trwania wysłuchania należy brać pod uwagę wiek dziecka, jego stan zdrowia oraz okoliczności dotyczące sposobu funkcjonowania. W przypadku dzieci niewładających językiem polskim, dzieci posługujących się polskim językiem migowym (PJM) oraz dzieci ze szczególnymi potrzebami w komunikowaniu się sąd uwzględnia także okoliczność, że wypowiedzi będą wymagały przetłumaczenia lub fakt korzystania z komunikacji wspomagającej i alternatywnej.
Jednocześnie planując czas trwania wysłuchania, sąd powinien mieć na względzie, że może wystąpić potrzeba zarządzenia przerwy w prowadzonym wysłuchaniu. Jeżeli tego samego dnia przewiduje się wysłuchanie rodzeństwa, to wysłuchanie dzieci następuje kolejno po sobie.
Wysłuchanie
Sędzia podczas wysłuchania nie używa stroju urzędowego.
W rozporządzeniu przewidziano, że przed rozpoczęciem wysłuchania sędzia umożliwia dziecku poznanie miejsca wysłuchania lub ponowne zapoznanie się z tym miejscem, wyjaśnia dziecku w sposób dla niego zrozumiały i dostosowany do jego potrzeb zasady wysłuchania oraz prawo do odmowy udziału w wysłuchaniu, a także informuje o celu wysłuchania. Należy wyjaśnić dziecku, że nie ponosi odpowiedzialności za treść orzeczenia, które zostanie wydane przez sąd. Sędzia wyjaśnia również dziecku rolę osób uczestniczących w wysłuchaniu.
Istotne jest pouczenie dziecka, m. in. co do tego, że powinno powiadomić sędziego, jeśli nie rozumie pytań, nie zna na nie odpowiedzi lub gdyby miało być źle zrozumiane.
Uczestniczący w wysłuchaniu biegły może udzielić sędziemu pomocy w formułowaniu pytań i obserwacji zachowań dziecka.
Sędzia powinien posługiwać się prostym językiem, zadawać pytania otwarte, unikać przenośni oraz komunikatów zawierających ocenę osób bliskich dziecku. Pytania nie powinny być sugerujące. Należy też obserwować reakcje dziecka, np. czy denerwuje się, czy odczuwa znużenie. Na koniec należy zapytać dziecko, czy ma pytania do sędziego. Sędzia powinien też odbyć rozmowę z dzieckiem na tematy niezwiązane z przedmiotem wysłuchania.
Miejsce wysłuchania powinno być wybrane tak, aby uwzględniać potrzeby dziecka. W niektórych przypadkach (m. in. dla dzieci przed ukończeniem 13. roku życia) konieczne jest zadbanie o to, aby pomieszczenie było odpowiednio przystosowane. W szczególności meble powinny być dostosowane dla dzieci, a kolory pomieszczenia jasne i stonowane. Rozporządzenie precyzuje, że w niektórych przypadkach wysłuchanie może być prowadzone w gabinecie sędziowskim. W takim przypadku akta dotyczące innych postępowań znajdują się poza zasięgiem wzroku dziecka.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
Podstawa prawna:
- art. 97 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 2809)
- art. 216(1), 216(2), 576 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 1568)
- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 21 października 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania dziecka oraz warunków, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich wysłuchań (Dz. U. z 2024 r., poz. 1579)
