Popularne kilkanaście lat temu umowy tzw. kredytów frankowych przysporzyły wiele problemów kredytobiorcom. Okazało się bowiem, że w wielu przypadkach umowy te zawierały klauzule niedozwolone, co spowodowało występowanie kredytobiorców do sądów w celu unieważnienia takich umów. W przypadku wygranej sprawy bank był zobowiązany do wypłaty drugiej stronie umowy odsetek, opłat, prowizji i zapłaconych różnic kursowych. To z kolei po stronie banku generuje problemy natury podatkowej – pojawia się wątpliwość, w jaki sposób dla celu podatku dochodowego powinny być potraktowane wypłacone kwoty, które wcześniej były zaliczane do przychodów kredytodawcy.
Jeden z banków, który był zobowiązany do dokonania wypłat na rzecz kredytobiorców w związku z uznaniem umowy za nieważną, zwrócił się z pytaniem do organu podatkowego, czy dokonane wypłaty będą stanowić dla niego koszty uzyskania przychodów, i jeśli tak, to czy powinny być zaliczone do kosztów podatkowych w momencie ich poniesienia, tj. z chwilą wypłaty. Bank stał na stanowisku, że w obu przypadkach tak. Organ jednak nie zgodził się z wnioskodawcą. Podkreślił, że nieważność umowy powstała z chwilą jej zawarcia, i już od tego momentu nie wywołuje skutków prawnych, w związku z czym również wpłaty dokonywane przez kredytobiorców z tytułu rat kredytowych, które zwierały w sobie nie tylko kapitał, ale również odsetki, prowizje i inne opłaty, nie mogły być uznane za powiększenie majątku banku. W związku z tym – zdaniem organu – bank jest obowiązany dokonać korekty przychodów za lata podatkowe, w których przychody te zostały osiągnięte, biorąc pod uwagę okres przedawnienia zobowiązań podatkowych.
Sprawa trafiła do WSA w Warszawie, gdzie sąd uchylił wydaną interpretację organu.
Sąd stanął na stanowisku, że jeśli przepis ustawy podatkowej nie łączy wprost istnienia ważnej umowy w świetle przepisów prawa cywilnego z prawami lub obowiązkami podatników. Gdy brak takiego wskazania w przepisach, nie można uznać, że jeśli brak jest zdarzenia prawnego, to nie zachodzi możliwość powstania kosztów podatkowych. Dlatego też sąd uznał, że dyrektor KIS nie miał racji twierdząc, że bank jest zobowiązany do korekty przychodów – bowiem stwierdzenie nieważności umowy kredytowej wywołuje skutki podatkowe na bieżąco, tj. dokonywane przez bank na rzecz kredytobiorców wypłat mogą być zaliczone do kosztów podatkowych na bieżąco.
NSA o kosztach uzyskania przychodu
Z takim stanowiskiem WSA nie zgodził się jednak Naczelny Sąd Administracyjny, który tym samym przyznał rację organowi podatkowemu. NSA wyjaśnił, że wydatki uznane za koszty to takie, których poniesienie przez podatnika było spowodowane racjonalnym dążeniem i obiektywną możliwością osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia jego źródła. Oznacza to, że nie każdy wydatek, który nie znajduje się w katalogu wyłączeń w art. 16 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, może być automatycznie zakwalifikowany jako koszt podatkowy. Poniesienie wydatku wymaga analizy pod kątem jego związku z osiąganym przychodem albo zachowaniem lub zabezpieczeniem jego źródła. Jeśli takiego związku nie ma, wydatek nie stanowi kosztu uzyskania przychodu.
NSA stwierdził, że do kosztów podatkowych nie mogą być zaliczone wydatki wynikające z wzajemnych świadczeń będących następstwem stwierdzenia nieważności umowy kredytowej. Stwierdzenie nieważności umowy powoduje, że nie można mówić o powstaniu jakiegokolwiek przychodu po stronie banku, w związku z czym poniesienie wydatków nie może być potraktowane jako koszt podatkowy – brak jest bowiem przychodu podatkowego, z którym ten koszt może być powiązany. Powołując się na literalną wykładnię art. 15 ust. 1 ustawy o CIT sąd stwierdził, że teza postawiona przez WSA dotycząca możliwości zaliczenia do kosztów banku wydatków z tytułu unieważnienia umowy nie znajduje w niej oparcia. W związku z powyższym, zdaniem NSA unieważnienie umów kredytowych wyrokiem sądu powszechnego może po stronie banku (kredytodawcy) prowadzić jedynie do korekty przychodów – za okresy nieobjęte przedawnieniem. Sąd jednocześnie podkreślił, że przyjęcie stanowiska banku, popartego wyrokiem WSA, jako prawidłowego, prowadziłoby do zatarcia stworzonych przez ustawodawcę przesłanek i zlikwidowania prawnopodatkowej konsekwencji obowiązujących norm.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowi ważną kwestię dla podatników będących bankami, które są zobowiązane do wypłaty kredytobiorcom odpowiednich kwot w związku z unieważnieniem umów kredytowych. Nie wiadomo czy taka linia orzecznicza się utrzyma, jednak jest to istotne orzeczenie, mające wpływ na rozliczenia podatkowe banków.
Podstawa Prawna: Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 grudnia 2023 r., sygn. akt II FSK 334/22
