Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) w Strasburgu wydał 19 września 2024 r. historyczny wyrok w sprawie Formela i inni przeciwko Polsce. Wyrok ten stwierdza, że Polska nie spełniła swojego obowiązku zapewnienia ochrony i uznania związków par jednopłciowych, czym naruszyła prawa skarżących do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Jest to kolejny przypadek, w którym ETPCz przypomina, że osoby LGBT+ zasługują na równe traktowanie i ochronę prawną. Oto szczegóły tej przełomowej decyzji.
POLECAMY: ETPCz nakazał Polsce uregulowanie prawa w zakresie związków partnerskich osób tej samej płci
Sprawa Formela i inni przeciwko Polsce – kontekst i geneza
Katarzyna i Sylwia Formela, dwie Polki, które zawarły związek partnerski, a następnie pobrały ślub w Wielkiej Brytanii, stanęły przed wyzwaniem prawnego uznania swojego związku w Polsce. W kraju nie miały możliwości rejestracji swojego małżeństwa ani uzyskania transkrypcji aktu małżeńskiego. Ich skarga dotyczyła jednak nie tylko samego braku uznania ich małżeństwa, ale także licznych problemów, jakie wynikały z braku formalnego statusu.
POLECAMY: Minister Kotula zapowiedziała wielką kampanię promującą związki partnerskie
1. Problemy podatkowe i brak wsparcia finansowego
- Darowizny: W 2009 roku jedna z wnioskodawczyń otrzymała darowiznę. W świetle polskiego prawa, małżonka jest zwolniona z podatku od darowizny, jednakże urząd skarbowy uznał ją za osobę niepowiązaną i nakazał zapłatę podatku.
- Wspólne rozliczenie podatkowe: W 2009 roku para próbowała złożyć wspólne zeznanie podatkowe, ale zostało to odrzucone przez organy podatkowe. Sprawy te trafiły do sądów administracyjnych, które ostatecznie podtrzymały decyzje urzędu skarbowego, a Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w 2012 roku uznał, że skarżące muszą zapłacić podatek od darowizny.
2. Odmowa przyznania zasiłku opiekuńczego
W 2009 roku jedna z kobiet złożyła wniosek o zasiłek na opiekę nad chorą małżonką, który został odrzucony zarówno przez odpowiednie organy, jak i przez sąd. Trybunał Konstytucyjny odmówił rozpatrzenia tej skargi, uznając, że problem dotyczy braku regulacji prawnych, a nie niezgodności z konstytucją.
3. Brak dostępu do ubezpieczenia zdrowotnego dla partnerki
W 2012 roku Katarzyna Formela wystąpiła z wnioskiem o rozszerzenie ubezpieczenia zdrowotnego na swoją partnerkę, jednak odrzucono go, twierdząc, że nie są rodziną. Skarga na tę decyzję została ostatecznie oddalona przez NSA w 2016 roku.
Decyzja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Katarzynę i Sylwię Formelę reprezentowali prawnicy z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka: mec. Dorota Pudzianowska, mec. Artur Pietryka i mec. Marcin Górski. Pierwsza skarga trafiła do ETPCz w 2012 roku, a kolejne w latach 2017 i 2018. Skargi zostały połączone ze sprawami Marty Handzlik-Rosuł i Anny Rosuł, reprezentowanych przez mec. Katarzynę Warecką.
Trybunał orzekł, że Polska, poprzez brak uznania małżeństwa skarżących i nieudzielenie jakiejkolwiek formy ochrony prawnej ich związku, naruszyła prawa wnioskodawców. Jak stwierdzono w orzeczeniu:
„Polskie władze pozostawiły skarżące w próżni prawnej i nie zapewniły podstawowej potrzeby uznania i ochrony par jednopłciowych w stabilnych i długotrwałych relacjach.”
Polska pozostaje w tyle za standardami europejskimi
W swojej obronie polski rząd argumentował, że skarżące nie wyczerpały wszystkich dostępnych środków prawnych na poziomie krajowym. Twierdzono także, że nie poniosły one żadnej szkody, gdyż mogły nadal żyć razem. Trybunał jednak odrzucił te argumenty, uznając, że odmowa jakiejkolwiek formy uznania i ochrony prawnej narusza prawa osób w związkach jednopłciowych do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.
ETPCz podkreślił w wyroku, że:
„Żaden z interesów publicznych przedstawionych przez rząd nie przeważa nad interesem skarżących do prawnego uznania i ochrony ich relacji.”
Poprzednie orzeczenia ETPCz i międzynarodowy kontekst
W grudniu 2023 r. ETPCz wydał wyrok w sprawie Przybyszewska i inni przeciwko Polsce, w którym również stwierdził, że brak regulacji prawnych w zakresie uznawania związków jednopłciowych jest niezgodny z konwencją. Trybunał podkreślił, że:
„Byłoby niezgodne z podstawowymi wartościami Konwencji, gdyby korzystanie z praw konwencyjnych przez grupę mniejszościową było uzależnione od jej akceptacji przez większość.”
Trybunał zwrócił także uwagę na wcześniejszy wyrok w sprawie Fedotova przeciwko Rosji, podkreślając, że państwa członkowskie mają swobodę w określaniu systemu prawnego dla par tej samej płci, ale ochrona zapewniana przez państwo musi być odpowiednia i adekwatna.
Znaczenie wyroku dla społeczności LGBT+ w Polsce
Wyrok ETPCz jest przełomowy dla społeczności LGBT+ w Polsce, ponieważ wskazuje na konieczność wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, które uznają i chronią związki jednopłciowe. Sprawa ta pokazuje, że państwa członkowskie Rady Europy, w tym Polska, mają obowiązek dostosować swoje prawo do międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka.
Podsumowanie: Polska w obliczu konieczności zmian prawnych
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawie Formela i inni przeciwko Polsce jasno pokazuje, że Polska nie spełnia międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka w odniesieniu do par jednopłciowych. Trybunał uznał, że brak jakiejkolwiek formy prawnego uznania i ochrony dla par jednopłciowych narusza ich prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, co stanowi bezpośrednie naruszenie Konwencji.
To wyrok, który może stać się impulsem do wprowadzenia w Polsce niezbędnych zmian legislacyjnych. Czy polskie władze podejmą działania w celu zapewnienia równości i prawnej ochrony dla wszystkich swoich obywateli, niezależnie od orientacji seksualnej? Przyszłość pokaże, jaką drogę obierze Polska w świetle tego przełomowego orzeczenia.
