W polskim systemie prawnym testament rodzica nie zawsze oznacza utratę prawa do spadku dla najbliższych członków rodziny. Istnieje instytucja zachowku, która ma na celu ochronę interesów osób bliskich spadkodawcy, nawet jeśli zostały one pominięte w testamencie. W niniejszym artykule wyjaśniamy, komu przysługuje zachowek, jakie są warunki jego przyznania oraz jak obliczyć jego wysokość.
POLECAMY: Darowizna ze służebnością mieszkania a zachowek
Czym jest zachowek?
Zachowek to prawne zabezpieczenie interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy, takich jak zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice. Ustanowiony na mocy art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, umożliwia on dochodzenie roszczeń finansowych przez osoby, które zostały pominięte w testamencie, ale byłyby powołane do spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Przykład: jeśli spadkodawca postanowi przekazać cały majątek osobie spoza rodziny, jego dzieci czy małżonek mogą ubiegać się o zachowek od beneficjenta testamentu. Ochrona ta nie obejmuje jednak wszystkich – istnieją istotne wyjątki od prawa do zachowku.
Komu przysługuje zachowek?
Prawo do zachowku mają:
- Zstępni spadkodawcy: dzieci, wnuki i prawnuki.
- Małżonek: pod warunkiem, że nie był w trakcie rozwodu lub separacji.
- Rodzice spadkodawcy: o ile nie ma zstępnych.
Nie przysługuje natomiast osobom, które:
- Zostały wydziedziczone w testamencie, co wymaga wskazania konkretnych przyczyn w jego treści (np. rażącego zaniedbywania relacji rodzinnych).
- Zostały uznane za niegodne dziedziczenia na podstawie orzeczenia sądu.
- Zrzekły się dziedziczenia w drodze umowy lub odrzuciły spadek.
Zachowek opiera się na tzw. „hipotetycznym udziale spadkowym”. Jest to udział, który przypadłby danej osobie, gdyby spadek został podzielony zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Na tej podstawie oblicza się jego wartość.
Jak obliczyć wysokość zachowku po rodzicach?
Kwota zachowku zależy od kilku czynników:
- Wartość spadku:
- Ustala się sumę aktywów (nieruchomości, oszczędności, kosztowności) i odlicza od niej pasywa (długi, zobowiązania).
- Uwzględnia się darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, które zwiększają tzw. substrat zachowku.
- Hipotetyczny udział spadkowy:
- Oblicza się część spadku, jaka przysługiwałaby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym.
- Przykład: Jeśli spadkodawca miał dwoje dzieci i małżonka, każdy z nich dziedziczyłby po 1/3 majątku.
- Ułamek zachowku:
- Zwykle wynosi 1/2 wartości hipotetycznego udziału spadkowego.
- Dla małoletnich lub osób trwale niezdolnych do pracy wynosi 2/3 wartości hipotetycznego udziału.
Przykład obliczenia zachowku
Jeśli spadkodawca pozostawił majątek o wartości 300 000 zł, a uprawnionymi do dziedziczenia są małżonek i dwoje dzieci:
- Hipotetyczny udział spadkowy: 300 000 zł ÷ 3 = 100 000 zł na osobę.
- Zachowek:
- Dziecko pełnoletnie: 1/2 × 100 000 zł = 50 000 zł.
- Dziecko małoletnie lub trwale niezdolne do pracy: 2/3 × 100 000 zł = 66 666 zł.
Co wpływa na wysokość zachowku?
- Darowizny dokonane przez spadkodawcę:
- Mogą zwiększyć substrat zachowku, jeśli zostały przekazane w okresie życia spadkodawcy.
- Zobowiązania i długi spadkowe:
- Zmniejszają ogólną wartość spadku.
- Status uprawnionego:
- Osoby małoletnie i trwale niezdolne do pracy są bardziej chronione, co zwiększa ich udział w zachowku.
Kiedy można odmówić wypłaty zachowku?
Są sytuacje, gdy prawo wyklucza roszczenie o zachowek, np.:
- Uprawniony został skutecznie wydziedziczony.
- Dochodzi do uznania go za niegodnego dziedziczenia (np. z powodu poważnych przestępstw wobec spadkodawcy).
- Spadkobierca zrzekł się dziedziczenia lub odrzucił spadek.
Podsumowanie
Instytucja zachowku jest kluczowym narzędziem ochrony praw najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Pomaga zabezpieczyć ich interesy finansowe w przypadku pominięcia w testamencie. Aby skutecznie dochodzić zachowku, należy dokładnie przeanalizować wartość spadku, uwzględnić darowizny oraz odpowiednio obliczyć przysługujący udział. W razie wątpliwości, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, aby zapewnić sobie pełną ochronę swoich praw.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
