Wypadki przy pracy mogą dotknąć każdego, niezależnie od tego, czy pracuje się fizycznie czy biurowo. Ze względu na ich losowy charakter, trudno jest przewidzieć ich wystąpienie lub się na nie przygotować. Dlatego każdy pracownik jest ubezpieczony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, co zapewnia mu szereg świadczeń w przypadku potrzeby. Te świadczenia mają na celu pomoc w powrocie do zdrowia oraz zapewnienie utrzymania w czasie niezdolności do pracy. W niniejszym artykule omówimy, jakie sytuacje są uznawane za wypadek przy pracy oraz jakie świadczenia przysługują pracownikowi objętemu ubezpieczeniem wypadkowym.
POLECAMY: Warunki otrzymania świadczenia „wczasy pod gruszą”
Każdy pracownik może być narażony na wypadek podczas wykonywania swoich obowiązków zarówno w miejscu pracy, jak i w trakcie podróży służbowej. Czasami proces leczenia i rekonwalescencji po wypadku może trwać wiele tygodni lub nawet miesięcy. Ważne jest regularne opłacanie składek na ubezpieczenie wypadkowe, ponieważ osoba nieubezpieczona może znaleźć się w trudnej sytuacji finansowej w przypadku niemożności pracy. Pracodawca lub zleceniodawca odprowadza składki ubezpieczeniowe dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub zlecenie, natomiast pracownik samodzielnie opłaca je w przypadku innych rodzajów umów, na przykład umowy o dzieło.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych precyzuje, jakie sytuacje są uznawane za wypadek przy pracy oraz określa skutki tego zdarzenia oraz przyznawane świadczenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Definicja wypadku przy pracy jest zawarta w artykule 3 wspomnianej ustawy. Zgodnie z tym przepisem, wypadkiem przy pracy jest nagłe zdarzenie wywołane przez czynnik zewnętrzny, czyli działanie sił spoza organizmu, które wystąpiło podczas wykonywanej pracy i spowodowało uraz lub śmierć. Aby uznać coś za wypadek przy pracy, wszystkie te kryteria muszą być spełnione jednocześnie. Zdarzenie uznaje się za nagłe, jeśli wystąpiło w ciągu jednego dnia roboczego.
Natomiast ma związek z pracą, jeśli nastąpiło:
- podczas wykonywania standardowych zadań lub poleceń przełożonych przez pracownika;
- w trakcie wykonywania czynności bezpośrednio związanych z pracą, ale na rzecz pracodawcy;
- w czasie, gdy pracownik jest w dyspozycji pracodawcy w trakcie podróży między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków zawodowych.
Poza wypadkiem przy pracy, ustawodawstwo uwzględnia również sytuacje, w których pracownik ulega urazowi:
- podczas podróży służbowej, nawet jeśli nie wykonywał wówczas pracy, chyba że wypadek był spowodowany przez działanie pracownika niezwiązanego z jego obowiązkami zawodowymi;
- podczas szkolenia z zakresu ogólnej samoobrony;
- podczas wykonywania zadań zleconych przez organizacje związkowe działające u pracodawcy.
Wypadki przy pracy mają wpływ na wynagrodzenie pracownika oraz przysługujące mu świadczenia.
Po pierwsze, pracownik objęty ubezpieczeniem, który doznał wypadku podczas wykonywania swoich obowiązków, otrzymuje zwolnienie lekarskie. To zwolnienie stanowi podstawę do wypłaty zasiłku z ubezpieczenia wypadkowego. Jednak samo zwolnienie lekarskie nie gwarantuje pełnej wypłaty wynagrodzenia podczas pobierania zasiłku wypadkowego. Pełna kwota wynagrodzenia przysługuje tylko wtedy, gdy okoliczności wypadku nie sugerują, że pracownik był winny zdarzenia. Jeśli jednak wypadek wynikał z winy pracownika, np. w wyniku jego umyślnego działania lub rażącego zaniedbania, pracownik otrzymuje jedynie 80% swojego podstawowego wynagrodzenia.
Zasiłek wypłacany jest przez ZUS przez maksymalnie 182 dni. Jeśli po tym okresie pracownik nadal jest niezdolny do pracy, ma prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, które może otrzymywać przez kolejne 12 miesięcy w wysokości 100% swojego podstawowego wynagrodzenia.
Co do świadczeń przysługujących pracownikowi po wypadku, zostały one określone w artykule 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym. Ten katalog jest zamknięty, co oznacza, że pracownik nie może otrzymać innych świadczeń niż te wymienione w ustawie. Istnieje jednak możliwość dochodzenia dodatkowych roszczeń na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.
Pracownikowi po wypadku przy pracy przysługują:
- zasiłek chorobowy,
- świadczenie rehabilitacyjne,
- zasiłek wyrównawczy,
- jednorazowe odszkodowanie,
- renta z tytułu niezdolności do pracy,
- renta szkoleniowa,
- renta rodzinna,
- dodatek do renty rodzinnej,
- dodatek pielęgnacyjny,
- pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, zgodnie z ustaloną ustawą.
Zasiłek chorobowy jest świadczeniem mającym na celu zapewnienie środków do życia osobie objętej ubezpieczeniem, która tymczasowo nie jest w stanie pracować. Jest on przyznawany bez względu na okres, w którym dana osoba jest ubezpieczona, a zaczyna obowiązywać już od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Jednakże, jeśli osoba ubezpieczona otrzymuje wynagrodzenie, uposażenie, stypendium lub inne świadczenia w trakcie niezdolności do pracy na podstawie innych ustaw, nie przysługuje jej zasiłek chorobowy. Okres pobierania zasiłku chorobowego nie może przekroczyć 182 dni i wynosi on 100% podstawy wynagrodzenia.
Świadczenie rehabilitacyjne jest przyznawane ubezpieczonemu po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego, jeśli nadal nie jest on zdolny do pracy, ale prognozy wskazują, że poprzez dalsze leczenie lub rehabilitację będzie mógł odzyskać zdolność do pracy. Pracownik ma prawo do świadczenia rehabilitacyjnego przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego, przy czym również przysługuje mu on w wysokości 100% podstawy wynagrodzenia.
Zasiłek wyrównawczy jest przyznawany pracownikowi, którego wynagrodzenie zostało obniżone w wyniku stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ma on na celu uzupełnienie dochodów pracownika zatrudnionego po wypadku, których wysokość zmniejszyła się w porównaniu z dochodami uzyskiwanymi przed wypadkiem. Warunkiem uzyskania tego zasiłku jest potwierdzenie, że ubezpieczony pracownik doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, co skutkowało obniżeniem jego wynagrodzenia.
Uszczerbek na zdrowiu, gdy nie przewiduje poprawy, jest traktowany jako trwałe uszkodzenie organizmu, które prowadzi do jego niepełnosprawności. Natomiast długotrwałe uszkodzenie zdrowia jest taką dysfunkcją organizmu, która trwa ponad 6 miesięcy, ale może ulec poprawie.
Jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego lub dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty jest świadczeniem pieniężnym o charakterze stałym, co oznacza, że nie ma za zadanie całkowitego zrekompensowania szkody. Wypłacane jest niezależnie od innych okoliczności, takich jak obniżenie zarobków lub potencjalne prawo do renty. Jego wysokość jest ustalana na podstawie średniej pensji i stopnia uszkodzenia zdrowia.
Warunkiem uzyskania tego odszkodowania jest doznanie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku przy pracy.
W okresie od 1 kwietnia 2024 roku do 31 marca 2025 roku, odszkodowanie przysługuje w wysokości 1269 zł za każdy procent uszczerbku zdrowia. Natomiast za całkowitą niezdolność do pracy lub samodzielnej egzystencji przysługuje 19 819 zł.
Odszkodowanie przysługuje również członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, oraz w przypadku śmierci rencisty wskutek takiego wypadku lub choroby. Osoby uprawnione to m.in. małżonkowie, dzieci, przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo, rodzice, osoby przysposabiające oraz macocha i ojczym, jeśli prowadzili wspólne gospodarstwo domowe.
W wyznaczonym okresie, jednorazowe odszkodowanie wynosi 114 231 zł.
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje niezależnie od czasu trwania ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę wystąpienia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Zgodnie z artykułem 17 ustępu 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym, prawo do renty, które zakończyło się ze względu na ustąpienie niezdolności do pracy, zostaje przywrócone w przypadku ponownego wystąpienia tej niezdolności, bez względu na czas, jaki upłynął od ustania prawa do renty.
Renta szkoleniowa jest przyznawana ubezpieczonemu, u którego stwierdzono potrzebę przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku z powodu wypadku przy pracy. Jej celem jest wspieranie przekwalifikowania pracowników, którzy nie mogą kontynuować pracy w swoim dotychczasowym zawodzie, aby mogli podjąć nową pracę i uniknąć wykluczenia zawodowego, zachęcając do działalności zawodowej ubezpieczonego.
Renta szkoleniowa przysługuje pracownikowi niezależnie od czasu trwania ubezpieczenia wypadkowego i bez względu na datę wystąpienia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem.
Renta rodzinna jest przyznawana członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także rencisty uprawnionego do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Warunkiem koniecznym dla otrzymania tego świadczenia jest udowodnienie związku przyczynowego między wypadkiem przy pracy a śmiercią ubezpieczonego.
Renta rodzinna przysługuje niezależnie od czasu trwania ubezpieczenia wypadkowego zmarłego i bez względu na datę wystąpienia jego niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem.
Dodatek do renty rodzinnej jest przyznawany sierocie, która otrzymuje rentę rodzinną z ubezpieczenia wypadkowego. Zasady przyznawania i wysokość tego dodatku ogłasza prezes ZUS w specjalnym komunikacie. W roku 2024 dodatek wynosi 620,36 zł miesięcznie. Jest to kwota nieobjęta opodatkowaniem dochodowym ani składkami ubezpieczeniowymi.
Dodatek pielęgnacyjny jest przyznawany osobie, która jest uprawniona do emerytury lub renty, pod warunkiem, że została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i do samodzielnej egzystencji lub ukończyła 75 lat. Nie przysługuje jednak osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym.
Wysokość dodatku pielęgnacyjnego jest ustalana przez prezesa ZUS i wynosi 330,07 zł od 1 marca 2024 roku.
Pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego, szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne nie polega na wypłacie świadczenia pieniężnego. Fundusz wypadkowy pokrywa te koszty w przypadku skutków wypadków przy pracy, które nie są refundowane na podstawie innych przepisów. Koszty wyrobów medycznych są pokrywane w zakresie udziału własnego świadczeniobiorcy.
Kiedy ubezpieczony nie otrzyma świadczenia z funduszu wypadkowego?
Ubezpieczony nie otrzyma tych świadczeń w przypadku, gdy celowo lub rażąco zaniedbał przepisy dotyczące ochrony życia i zdrowia, a było to jedyną przyczyną wypadku; lub gdy znacząco przyczynił się do wypadku, będąc nietrzeźwym, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych (nie dotyczy to członków rodziny, którzy zachowują prawo do świadczeń w takich sytuacjach).
Świadczenia nie przysługują także, jeśli ubezpieczony sam opłaca składki na swoje ubezpieczenie i ma zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości przekraczającej 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej.
Przedawnienie prawa do pobierania świadczeń
Prawo do pobierania świadczeń przedawnia się po 6 miesiącach od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej, jeśli zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne nie zostanie uregulowane.
Podsumowanie:
Jak zostało wspomniane na wstępie, wypadek przy pracy to nagłe i nieprzewidywalne wydarzenie. Dlatego tak istotne jest, aby zapewnić, że pracodawca regularnie i uczciwie opłaca składki na ubezpieczenie wypadkowe, a jeśli prowadzimy własną działalność, abyśmy sami dokładali się regularnie. Nawet drobna niedopatrzenie lub opieszałość mogą sprawić, że pracownik, który doznał wypadku, pozostanie bez środków do życia.
Gdy wszystkie formalności zostały załatwione, a pracownik jest objęty ubezpieczeniem wypadkowym, w przypadku wypadku on lub jego rodzina mają prawo do różnych świadczeń socjalnych – od zasiłku chorobowego po rentę szkoleniową, której celem jest pomoc pracownikowi w przekwalifikowaniu się. Warto również zauważyć, że wiele z tych świadczeń może być łączonych. Znajomość swoich praw w przypadku nieszczęśliwego wypadku jest kluczowa, aby wiedzieć, jakiego rodzaju wsparcia społecznego można oczekiwać.
