Przedsiębiorcy w Polsce od lat zmagają się z kontrolami podatkowymi, które organy skarbowe wszczynają bez uprzedniego zawiadomienia. Ta praktyka budzi kontrowersje, zwłaszcza że często dochodzi do nadużywania przepisów, które mają chronić przedsiębiorców, a nie ograniczać ich prawa. Czy wydany w kwietniu 2024 r. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Warszawie przyniesie przełom w tej kwestii?
Wprowadzenie do problemu
Kontrole podatkowe przeprowadzane bez zawiadomienia przedsiębiorcy stały się nagminne, co prowadzi do licznych naruszeń praw podmiotów gospodarczych. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo przedsiębiorców (p.p.) oraz Ordynacji podatkowej (o.p.), przedsiębiorcy powinni być chronieni podczas takich kontroli, jednak w praktyce bywa inaczej. Urzędnicy często instrumentalnie stosują przepisy, które pozwalają na przeprowadzenie kontroli bez wcześniejszego zawiadomienia, powołując się na konieczność przeciwdziałania przestępstwom lub zabezpieczenia dowodów ich popełnienia. W efekcie przedsiębiorcy nie mają możliwości skutecznego wniesienia sprzeciwu wobec takich działań organów podatkowych, co jest poważnym problemem.
Problem nieskuteczności sprzeciwu wobec kontroli podatkowych
Instytucja sprzeciwu na czynności kontrolne, choć formalnie istnieje, jest w praktyce nieskuteczna. Przedsiębiorca nie może wnieść sprzeciwu w sytuacjach, w których kontrola jest prowadzona na podstawie przepisów umożliwiających jej przeprowadzenie bez zawiadomienia, nawet jeśli w rzeczywistości nie ma podstaw do stwierdzenia, że kontrola ma przeciwdziałać popełnieniu przestępstwa. Zgodnie z art. 59 ust. 2 p.p., sprzeciw będzie niedopuszczalny, jeśli kontrola jest prowadzona m.in. bez zawiadomienia o jej zamiarze, bez obecności przedsiębiorcy lub osoby upoważnionej, czy też jeśli przekracza dopuszczalny czas trwania.
Orzecznictwo sądów administracyjnych – brak możliwości skutecznej skargi
Skargi przedsiębiorców na decyzje organów podatkowych dotyczące niedopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowienia o niedopuszczalności sprzeciwu są zazwyczaj odrzucane. Przykładowo, w wyrokach Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 14 marca 2024 r. (sygn. akt VIII SA/Wa 887/23) oraz z 19 października 2023 r. (sygn. akt III SA/Wa 1968/23), skargi przedsiębiorców zostały odrzucone. Podobne orzeczenie zapadło w WSA w Gdańsku 3 października 2023 r. (sygn. akt I SA/Gd 466/23), gdzie sąd oddalił skargę na postanowienie Dyrektora Izby Administracji Skarbowej. Sądy argumentują, że przedsiębiorcy mogą zaskarżyć postanowienia dopiero w odwołaniu od decyzji kończącej postępowanie w pierwszej instancji, co często okazuje się zbyt późnym środkiem ochrony ich praw.
Warto także zwrócić uwagę na uchwałę siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) z 13 stycznia 2014 r. (sygn. akt II GPS 3/13), która wskazuje, że na odmowę rozpatrzenia sprzeciwu wniesionego na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Choć późniejsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego z 2017 r. (sygn. SK 37/15) stwierdziło niekonstytucyjność takich przepisów, to praktyka sądów nadal pozostaje restrykcyjna wobec przedsiębiorców.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego a uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego
NSA 13 stycznia 2014 r. podjął uchwałę w składzie siedmiu sędziów (sygn. akt. II GPS 3/13), zgodnie z którą na odmowę rozpatrzenia sprzeciwu wniesionego na podstawie art. 84c ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Jednakże trzy lata później (20 grudnia 2017 r.) Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie o sygn. akt SK 37/15, w którym jednoznacznie stwierdził, że art. 3 § 2 pkt 2 p.p.s.a. jest niekonstytucyjny w zakresie, w którym interpretowany jest jako wyłączający możliwość wniesienia skargi do sądu administracyjnego na postanowienie w przedmiocie zażalenia na postanowienie wydane wskutek wniesienia sprzeciwu, o którym mowa w art. 84c ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
Przełomowy wyrok WSA w Warszawie z 11 kwietnia 2024 r.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 kwietnia 2024 r. (sygn. III SA/Wa 1954/23) może jednak zapoczątkować zmianę w podejściu sądów administracyjnych. Sąd uchylił postanowienie organu kontroli podatkowej o niedopuszczalności wniesionego sprzeciwu, uznając, że przedsiębiorca ma prawo do sądowej kontroli działań organów administracji już na etapie prowadzenia kontroli podatkowej. Sąd wskazał, że organy podatkowe nie mogą powoływać się na przeciwdziałanie przestępstwu bez uzasadnionych dowodów na jego popełnienie. W przypadku tego wyroku chodziło o kontrolę podatkową wobec przedsiębiorcy, który nieterminowo wpłacił podatek z tytułu tzw. „daniny solidarnościowej”. Sąd uznał, że sama nieterminowa wpłata podatku nie jest wystarczającym powodem, by uzasadnić wszczęcie kontroli bez zawiadomienia.
Wady konstrukcji przepisów
Problem instrumentalnego stosowania przepisów przez organy podatkowe nie jest nowy. Już w 2021 r. WSA w Gorzowie Wielkopolskim (sygn. akt I SA/Go 385/21) zwrócił uwagę na wadliwą konstrukcję art. 48 ust. 11 pkt 2 p.p., który pozwala na przeprowadzenie kontroli podatkowej bez zawiadomienia, jeśli jej celem jest przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa. Sąd ten wskazał, że kontrola przeprowadzana kilka lat po popełnieniu rzekomego przestępstwa nie może realnie przeciwdziałać jego popełnieniu, co podważa sens stosowania tego przepisu.
Wnioski z wyroku WSA w Warszawie
Wyrok z kwietnia 2024 r. może być sygnałem do zmiany w podejściu organów podatkowych i sądów do kontroli podatkowych prowadzonych bez zawiadomienia. Artykuł 48 ust. 11 pkt 2 p.p. powinien być stosowany jedynie w przypadkach rzeczywistej potrzeby przeciwdziałania przestępstwu, a nie jako narzędzie ułatwiające przeprowadzanie kontroli. Postanowienia o niedopuszczalności wniesionego sprzeciwu powinny być poddane kontroli sądowej, aby zapobiec arbitralnym działaniom organów podatkowych.
Na straży sądowej kontroli działalności administracji publicznej
Trafnym podsumowaniem omawianego problemu może być uzasadnienie wyroku NSA z 2 lutego 2023 r. (sygn. akt II OSK 2869/21), w którym podkreślono, że prawo do sądowej kontroli działalności administracji publicznej stanowi jeden z fundamentów demokratycznego porządku prawnego. W świetle art. 184 Konstytucji RP jednostka ma prawo poszukiwania ochrony sądowej wobec bezprawnych, w jej odczuciu, działań administracji publicznej. Ewentualne wątpliwości co do możliwości poddania działań administracji kontroli sądowej należy rozstrzygać na korzyść obywatela. Prawo do sądu nie jest bowiem przywilejem, czy też szczególnym uprawnieniem, ale jedną z podstawowych gwarancji obywatela oraz jest sprzężona z zasadą legalizmu nakazującą organom działania na podstawie i w granicach prawa.
Przypominamy, że nasza kancelaria oferuje profesjonalną obsługę i doradztwo prawne świadczone na rzecz przedsiębiorców. Oferujemy pomoc prawną w pełnym zakresie już dla osób planujących rozpoczęcie swojej działalności.
Świadczone przez nas kompleksowe usługi doradcze są odpowiedzią na indywidualne potrzeby klientów. Doradzamy w zakresie wyboru formy prawnej dla planowanej działalności, dopełnimy wszelkich formalności polegających na jej zarejestrowaniu w odpowiednich instytucjach, a następnie będziemy dokonywać bieżącej obsługi prawnej w trakcie jej działania.
Nasza oferta to pomoce prawna w zakresie wszelkich problemów prawnych, z jakimi mogą się Państwo spotkać jako przedsiębiorcy w swojej działalności. Świadczone przez nas kompleksowe usługi oraz porady prawne w zakresie prawa handlowego, prawa cywilnego, prawa pracy, prawa gospodarczego pomogą Państwu w prowadzeniu działalności, oszczędzając czas i pieniądze naszych klientów.
Forma współpracy:
- Indywidualne zlecenia jednorazowe
- Doraźna obsługa prawna
- Stała obsługa prawna na podstawie umowy zlecenia
- porady prawne
- sporządzanie pism procesowych
- pozwy
- odpowiedzi na pozwy
- sprzeciwy od nakazów zapłaty i wyroków nakazowych
- apelacje
- wnioski
- doradztwo, zakładanie i funkcjonowanie działalności gospodarczej
- rejestrowanie spółek w KRS
- pozwy
- doradztwo w zakresie obrotu nieruchomościami (pełen zakres usług: nabywanie, najem, włącznie ze sporządzaniem umów: przedwstępnej i właściwej oraz umówienie notariusza)
- zastępstwo procesowe w sprawach gospodarczych i cywilnych (dotyczy przedsiębiorców objętych stałą obsługą prawną)
- umowy deweloperskie – przygotowanie umów związanych z działalnością deweloperską dla deweloperów
- redakcja i opiniowanie kontraktów, wniosków i pism procesowych
- przygotowanie umów oraz ich wzorów
- negocjowanie umów i kontraktów z kontrahentami, pomoc prawna dla Klienta w trakcie negocjacji
- porady związane z prawem pracy: tworzenie umów o pracę, wypowiedzeń, regulaminów
- przygotowanie porad prawnych, uwzględniających doktrynę oraz najnowsze orzecznictwo
Potrzebujesz pomocy prawnej a może stałej obsługi dla twojej firmy? Napisz do nas lub zadzwoń już teraz.
579-636-527
